Πολιτιστική κληρονομιά: μια ανεκτίμητη παρακαταθήκη που πρέπει να αξιοποιήσουμε

Πολιτισμός: ένα αέναο ταξίδι μιας κοινότητας ανθρώπων, με σκοπό την πρόοδο, την αυτοπραγμάτωση και τον αυτοπροσδιορισμό τους, επάνω στη βάση μιας σειράς κοινών υλικών και πνευματικών χαρακτηριστικών. Είναι μια συνεχής πορεία ανακάλυψης και ενίσχυσης των στοιχείων που δίνουν υπόσταση σε μια ομάδα προσώπων.

Κάθε λαός έχει τον δικό του πολιτισμό, που είναι μια σύνθεση, ένα κράμα υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων, τα οποία του προσδίδουν ταυτότητα και τον διαχωρίζουν από άλλες πληθυσμιακές ομάδες. Αυτά τα επιτεύγματα είναι υλικά αγαθά, όπως τεχνολογικές ανακαλύψεις, χρηστικά αντικείμενα της καθημερινής ζωής, στοιχεία της λαϊκής αρχιτεκτονικής, αλλά και άυλα επιτεύγματα, όπως νόμοι, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές δομές, ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Κεντρικό – κομβικό σημείο στον πολιτισμό καταλαμβάνει η γλώσσα, η οποία εκφράζει συγκεκριμένη κοσμοαντίληψη, στάση και φιλοσοφία ζωής.

Καθώς ο πολιτισμός είναι κοινοτικό και όχι ατομικό δημιούργημα, σμιλεύει συλλογικές ταυτότητες, δίνει την αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα. Ο πολιτισμός διαπαιδαγωγεί, καλλιεργεί πρότυπα και αντιλήψεις για τη ζωή, διαμορφώνει προσωπικότητες σύμφωνα με έναν συγκεκριμένο τρόπο ταξινόμησης του κόσμου. Γι’ αυτό και ο πολιτισμός ως κοινοτικό αγαθό είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά κάθε έθνους. Τελικά, σε μια ευρύτερη διάσταση, η ανθρώπινη ιστορία είναι η ιστορία των επιμέρους πολιτισμών, είναι μια συνθετική κοσμοαντίληψη της ανθρώπινης ζωής. Γι’ αυτό και κάθε πολιτιστική κληρονομιά είναι μια ανεκτίμητη παρακαταθήκη για τον λαό, για το έθνος, για την κοινότητα, αλλά και για όλη την ανθρωπότητα.

Βέβαια, η πολιτισμική ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται χωρίς κόπους και θυσίες. Ειδικότερα, τα χαρακτηριστικά που βοηθούν έναν λαό να δημιουργήσει σπουδαίο πολιτισμό είναι τα ακόλουθα:

Α) Η εργασία: Η έμφυτη ροπή του ανθρώπου για πρόοδο και δημιουργία, καθώς και η προσπάθειά του να υπερβεί τις εκάστοτε δυσκολίες εκδηλώνονται εμπράκτως με την εργασία, τον καθημερινό μόχθο, που θέτει τις βάσεις για όλα τα επιτεύγματα. Αναφέρομαι τόσο στη χειρωνακτική όσο και στην πνευματική εργασία, που είναι εξίσου απαραίτητες για την ανάπτυξη του υλικού και πνευματικού μας πολιτισμού.

Β) Η κριτική σκέψη: Χάρη στη σκέψη, στην ανάπτυξη της λογικής, στην ικανότητά του να διακρίνει και να επιλέγει αυτό που αρμόζει περισσότερο σε κάθε περίσταση, ο άνθρωπος βελτιώνει την κατάστασήτου και δημιουργείπολιτισμό.

Γ) Η ελευθερία αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη του πολιτισμού, που είναι «άθλημα ελευθερίας». Εξελισσόμαστε, προοδεύουμε και αναπτυσσόμαστε όταν ζούμε σε συνθήκες που μας επιτρέπουν να είμαστε ο εαυτός μας και να ξεδιπλώσουμε τα χαρίσματά μας. Η καταπίεση και ο φόβος μειώνουν ή ακόμα και εξαφανίζουν τις δημιουργικές δυνατότητες του ανθρώπου.

Δ) Το κοινοτικό πνεύμα: Όλα τα σημαντικά επιτεύγματα πραγματώνονται από κοινού. Οι κοινωνίες απαιτούν τη σύμπραξη, τη συμμετοχή, τη συμμέθεξη. Καθένας από εμάς ως πολίτης μιας πόλης, ως συμμετέχων στα κοινά, δημιουργεί πολιτισμό. Ο πολιτισμός, που θεωρείται ανώτερη μορφή του ανθρώπινου βίου, συνδέεται με τη ζωή της πόλης, με τους πολίτες, που συναθροίζονται, συναποφασίζουν και συνεισφέρουν στο κοινό καλό.

Έχουμε τη μεγάλη τύχη, αλλά και τη μεγάλη ευθύνη να ανήκουμε σε έναν λαό με μια μακρά πνευματική και πολιτισμική παράδοση 3.000 χρόνων. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Γεώργιος Σεφέρης:

«Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παρα- δόθηκε χωρίς διακοπή». Αυτό το πέτρινο ακρωτήρι ανέπτυξε σπουδαίο πολιτισμό, που αποτελεί τη βάση του σύγχρονου δυτικού κυρίως πολιτισμού, χάρη στα πνευματικά επιτεύγματά του.

Τι να πρωτοθυμηθούμε: την πόλη – κράτος της αρχαιότητας, τη δημοκρατία, την γένεση της φιλοσοφίας και της τραγωδίας, την κλασσική γλυπτική και αρχιτεκτονική, το ολυμπιακό ιδεώδες, την πνευματική ακτινοβολία των ελληνιστικών βασιλείων και του Βυζαντίου; Οι Έλληνες δεν επιβλήθηκαν σε άλλους λαούς χάρη στην πολεμική τους ισχύ, αλλά χάρη στην ανωτερότητα του πνεύμα- τος, και μάλιστα σε ποικίλες ιστορικές συγκυρίες. Σε κάθε περίπτωση, ο ελληνικός πολιτισμός δια- κρινόταν χάρη στην οικουμενική του διάσταση, αλλά και χάρη στη δυνατότητά του να είναι ανοι- κτός σε άλλους πολιτισμούς, να δέχεται ποικίλες επιδράσεις από αυτούς και να αφομοιώνει αυ- τές τις επιδράσεις με τρόπο δημιουργικό και κριτικό.

Άλλωστε, και στη σύγχρονη εποχή η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ενωμένη Ευρώπη, όχι χάρη στους καλούς της οικονομικούς δείκτες, αλλά πρωτίστως λόγω της πολιτισμικής της συνεισφοράς. Αυτή η σπουδαία πολιτισμική κληρονομιά είναι ο πλούτος της χώρας μας και σήμερα. Δυστυχώς, διαπιστώνουμε σήμερα ότι η χώρα μας αρκετές φορές αδυνατεί να αξιοποιήσει αυτόν τον πνευματικό της πλούτο, την ακτινοβολία και την ποιότητα του πολιτισμού της. Έτσι συχνά καταφεύγει στην τουριστική αξιοποίηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, μέσα από μια επιφανειακή και φολκλόρ προσέγγιση του τουρισμού, εμπορευματοποιώντας τις φυσικές ομορφιές της Ελλάδας, χωρίς όμως παράλληλα να επιτρέπει τη γνωριμία και την επαφή με την αληθινή ελληνική ταυτότητα.

Άλλες φορές πάλι, διακατέχεται από ένα αίσθημα κατωτερότητας, με αποτέλεσμα να οδηγείται στην άκριτη μίμηση ξένων προτύπων, τα οποία δεν ανταποκρίνονται στις δικές μας ανάγκες, στην ελληνική πραγματικότητα του 21ου αιώνα. Πράγματι, όσες φορές η Ελλάδα δεν στέκεται στο ύψος των σύγχρονων προκλήσεων, αυτό συμβαίνει γιατί δεν αξιοποιεί τον πολιτισμό της ως ύψιστο εργαλείο για τη διπλωματία και για την εδραίωση των σχέσεών της με τα άλλα κράτη σε παγκόσμιο επίπεδο υπέρ της ανθρωπότητας για το κοινό καλό. Θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι αυτό ήταν και το όρα- μα του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια, για το ελληνικό κράτος:

«Πρέπει η Ελλάς να κηρυχθεί ομοφώνως δια των Μεγάλων Δυνάμεων χώρα αφιερωμένη αποκλειστικά και μόνο εις τας Επιστήμας και την διαφώτιση του ανθρώπινου γένους… οφείλει η Ελλάς να κηρυχθεί δια όλη την ανθρωπότητα κράτος Ιερόν, κέντρο εκπαιδεύσεως όλων των Εθνών!».

Αυτή η ιδιαίτερη αγάπη για τον πολιτισμό ώθησε και εμένα να ασχοληθώ και με το Πνευματικό Κέντρο Ρουμελιωτών, του οποίου είμαι πρόεδρος από το 2018. Στόχος του Πνευματικού Κέντρου είναι να προβάλει, να αναδείξει και να ενισχύσει τη σπουδαία πολιτισμική ταυτότητα, δηλαδή τα ήθη και τα έθιμα και τις παραδόσεις, τη λογοτεχνία, την αρχιτεκτονική, την παραδοσιακή μουσική κλπ. της ευρύτατης αυτής περιοχής της Ρούμελης και κατ’ επέκταση όλης της Ελλάδας.

Κάποια σημαντικά βήματα έχουν γίνει προς την κατεύθυνση αυτή, μέσα από ποικίλες δραστηριότητες και πρωτοβουλίες, που παρουσιάζουν τη ρουμελιώτικη, την ελληνική, αλλά και την ευρύτερη ευρωπαϊκή πολιτισμική κληρονομιά μας, καθώς ο ελληνικός πολιτισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τα θεμέλια, τις ρίζες της ευρωπαϊκής μας ταυτότητας και του δυτικού πολιτισμού εν γένει. Στα σχέδιά μας είναι να συνεχίσουμε με ακόμη μεγαλύτερη ζέση γι’ αυτό το σπουδαίο όραμα, αφού ο βασικός στόχος μας είναι το Πνευματικό Κέντρο Ρουμελιωτών να αποτελεί έναν πραγματικό φάρο πολιτισμού για την αθηναϊκή και ευρύτερα για όλη την ελληνική κοινωνία.

Ο πολιτισμός είναι το σημαντικότερο στοιχείο της ταυτότητας ενός Έλληνα, αλλά και το στοιχείο εκείνο που εξυψώνει την ανθρώπινη ζωή σε όλες τις κοινωνίες, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.