Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις στο Google News2020, μια χρονιά αμιγώς συνυφασμένη με την πανδημία και τον εγκλεισμό. Εάν μπορούσε κάποιος να απεικονίσει τα συναισθήματα της υφισταμένης χρονιάς, θα διαπίστωνε ένα δαιδαλώδες συνονθύλευμα. Η ενδιάθετη αυτή διαταραχή οδηγεί στην ανάγκη της αναζήτησης ενός “γιατί”. Το ερωτηματικό αυτό ”γιατί” είναι η απαρχή για την αναζήτηση διεξόδων και τρόπων αντιμετώπισης.
Γράφει η Αικατερίνα Παπαγιάννη
φοιτήτρια πολιτικού νομικής ΕΚΠΑ
Η λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων έχουν οδηγήσει σε πολυσχιδείς απόψεις. Το πιο ηχηρό ερώτημα αφορά τον εγκλεισμό και τον περιορισμό μετακινήσεων και κατα πόσο αυτό μπορεί να ονομαστεί ως μία μορφή στέρησης ελευθερίας. Ωστόσο, κατα πόσο είναι έτοιμος ο άνθρωπος να σταματήσει να χαρακτηρίζει μεμπτή κάθε πράξη που αντιβαίνει στα “θέλω” του; Να αποδεχθεί ότι είναι μέρος του όλου και να μεταβεί από το “εγώ” στο “εμείς”; Το άρθρο αυτό έχει ως στόχο να άρει με εύλογα επιχειρήματα επικριτικές στάσεις, που αποτελούν κίνδυνο της καθολικής προσπάθειας αντιμετώπισης του ιού.
Για μία μερίδα ανθρώπων, η συλλογική προσπάθεια για τον περιορισμό της διασποράς του ιού με την λήψη καταλλήλων μέτρων, χαρακτηρίζεται ως μία μορφή στέρησης ελευθερίας. Η δημοκρατία ανέκαθεν έγκειται στον συμβιβασμό. Συμβιβασμός, με την έννοια της διαλλακτικής στάσης και της συνεργασίας. Η πρόθεση “συν” άλλωστε είναι επιτακτική συνιστώσα για την συγκρότηση γόνιμων κοινωνιών, η οποία υποδηλώνει το “σύνολο” και την “σύμπραξη”. Τότε αποβάλλεται κάθε αυταρχικό γνώρισμα και συντελείται η δημιουργία συγκαταβατικών πολιτών. Ωστόσο, εκτός από τον αυτοπεριορισμό του ατόμου που επιτυγχάνεται ενδόμυχα, ο ρόλος ενός κράτους δικαίου είναι η ανάγκη θέσπισης ορίων. Ειδικότερα, απώτερος στόχος του είναι η επιδίωξη της συλλογικής ευδαιμονίας.
Ένα σύγχρονο κράτος δικαίου διέπεται από τις αρχές της δικαιοσύνης, της παιδείας, του σεβασμού και της αρμονίας. Η αρμονία έχει διττό χαρακτήρα, καθώς πρόκειται για μία ενδόμυχη αλλά και για μία εξωτερική αρμονία. Ο ενδιάθετος αυτός χαρακτήρας της, προϋποθέτει την ισορροπία των μερών της ψυχής. Πρόκειται για την κυριαρχία της λογικής, στην οποία υποτάσσονται οι επιθυμίες και τα ένστικτα. Τότε σφυρηλατούνται συνετοί πολίτες, με επίγνωση των δικαιωμάτων τους και με μία ενεργή υπεύθυνη στάση. Στο δημοκρατικό καθεστώς, ανώτατος αρχών είναι ο νόμος. Σε αυτό άρχει ο λαός. Ωστόσο, ο επικρατέστερος τύπος του καθεστώτος αυτού είναι ο “αντιπροσωπευτικός“. Ειδικότερα, η πρωταρχική μορφή της δημοκρατίας ήταν η “άμεση”, που χαρακτηριζόταν από την συγκέντρωση όλων των ελεύθερων πολιτών για την διεξαγωγή πολιτικών αποφάσεων. Στα σύγχρονα, όμως, πολυπληθή και πολυπολιτισμικά κράτη δεν μπορεί να εφαρμοστεί αυτός ο τύπος. Για αυτό κυβερνιούνται με την εκλογή αντιπροσώπων και με την προϋπόθεση ότι οι πολίτες θα ασπάζονται ένα ενεργό πρότυπο. Επομένως, η εποπτεία της πολιτείας και η ευθύνη της διακυβέρνησης είναι μία αμφίδρομη συνεργατική διαδικασία μεταξύ των κυβερνώντων και κυβερνωμένων, κατα την οποία ο καθένας επιτελεί τον ρόλο του.
Το κοινοβούλιο είναι ένας δημοκρατικός θεσμός, o οποίος εκφράζει τους πολίτες και την αρχή του πλουραλισμού. Η κυβέρνηση είναι αυτή που προβαίνει, όπως διαφαίνεται από τον εκτελεστικό της ρόλο, στην λήψη αναγκαίων, κατα το δοκούν, αποφάσεων. Ο Αριστοτέλης πρέσβευε ότι ο ανώτατος στόχος της πόλεως-κράτους είναι η επιδίωξη του συλλογικού ευ ζην. Για αυτό και κάθε κανόνας και ρύθμιση που την διέπει αποβλέπει σε αυτό. Σήμερα, σίγουρα η υφισταμένη κατάσταση, με την καθημερινή απώλεια συνανθρώπων μας και την απειλή που διατρέχει μεγάλη μερίδα του πληθυσμού συνιστά σκληρές αποφάσεις. Αυτές οι αποφάσεις, λόγω της ψυχολογικής κατάπτωσης αλλά και των οικονομικών δυσχερειών έχουν οδηγήσει σε ένα συρφετό αντιδράσεων. Η πληθώρα αυτή αντιδράσεων έχει οδηγήσει ακόμη και στον χαρακτηρισμό των μέτρων, ως έκνομων. Το επιχείρημα έγκειται στο γεγονός ότι πρόκειται για μία μορφή στέρησης ελευθερίας.
Ο Μακιαβέλι, στον “ηγεμόνα” εξαίρει ως ιδανικούς ηγέτες, όποιους εμφορούνται με κακές πράξεις εννοώντας ακόμη και την “εξαπάτηση”, τον “πόλεμο” και την “διαφθορά”. Πίστευε ότι με αυτόν τον τρόπο θα αποτραπεί το μεγαλύτερο κακό. Για αυτό διατύπωσε και την φράση “ελάσσονος κακό επί του μείζονος”. Με την φράση αυτή εννοούσε ότι ο κόσμος δεν διχάζεται ανάμεσα στο καλό και το κακό, καθώς επικρατεί μόνο το “κακό” και το “κακό”. Η διαφορά αυτών των δύο “κακών” συνίσταται στο γεγονός ότι το ένα από αυτά είναι λιγότερο οδυνηρό και στοχεύει στο καλό. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που στα μαθηματικά “πλην” επί “πλην” έχουν ως άθροισμα “συν”. Ο ηγέτης, δηλαδή, έχει ως ρόλο την αποστροφή του καθολικού κακού για την κοινωνία, χρησιμοποιώντας ακόμη και σκληρές μεθόδους. Όμως, βασική προϋπόθεση είναι να εφαρμόζονται στο κατάλληλο βαθμό και στην σωστή στιγμή, ώστε να οδηγήσουν στο τέλος σε ευεργετικά αποτελέσματα. Με αυτό τον τρόπο αιτιολογείται η φράση: “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”, καθώς όλα στοχεύουν στην επιδίωξη του συλλογικού καλού. Έτσι στην κοινωνία του σήμερα, η λήψη αυτών των σκληρών μέτρων που έχουν οικονομικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, θα μπορούσαν να εντάσσονται στην αυστηρή εκείνη πολιτική που οφείλει να υιοθετεί ο κάθε ηγέτης για την αντιμετώπιση εσχάτων καταστάσεων.
Ωστόσο, στις σύγχρονες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες είναι αδήριτη ανάγκη ο άνθρωπος να επιστρατευθεί έναν ορθολογικό τρόπο σκέψης. Επίσης, να συμμερίζεται την κρισιμότητα της κατάστασης. Πρόκειται για “φρόνιμους” πολίτες, οι οποίοι δηλαδή διακατέχονται από φρόνηση και επίγνωση. Τότε σφυρηλατούνται αυθύπαρκτες προσωπικότητες με “ιδίαν βούλησιν”. Υπακούουν στο κράτος, έχοντας την κρίση να διακρίνουν τις “χαλκευμένες” πληροφορίες από την επιτακτική ανάγκη για υπακοή σε “σωτήρια” μέτρα. Ο χαρακτηρισμός αυτός των μέτρων δικαιολογείται, καθώς με την προσωπική υπακοή τα ευεργετικά αποτελέσματα έχουν διττό χαρακτήρα. Ειδικότερα, από την μία προστατεύομε τον εαυτό μας αλλά και από την άλλη τους συνανθρώπους μας. Αυτό αποτελεί έμπρακτη απόδειξη ότι συνυφαίνεται, επομένως, το ατομικό με το συλλογικό συμφέρον. Για αυτό είναι απαραίτητο να έχουμε όλοι την λογική μας ως όπλο. Τότε θα μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε την ψυχική μας υγεία, καθώς θα διακρίνουμε τις “κατευθυνόμενες” από τις αληθείς ειδήσεις.
Το επιμύθιο λοιπόν, που θα μπορούσαμε να αποκομίσουμε από αυτήν την πανδημική κρίση είναι η συνειδητοποίηση της αξίας της ανθρώπινης ζωής. Οι καθημερινοί θάνατοι εκπέμπουν ένα ηχηρό μήνυμα για την κρισιμότητα των αντίξοων συνθηκών που καλούμαστε να διαχειριστούμε. Με μία προσεκτική στάση, θα εξασφαλίσουμε την ατομική αλλά και την συλλογική υγεία. Η ανθρώπινη ζωή είναι διακύβευμα των καιρών μας. Η διασφάλιση της και η αποτροπή θανάτων που το τελευταίο συνιστά το “μείζον κακό” για μία κοινωνία, μπορεί να επιτευχθεί έστω και δια μέσου του “ελάσσονος” κακού. Επομένως, ουδέν κακό αμιγές καλού, αφού μόνο με την σύμπραξη και την καθολική υπακοή στα μέτρα θα διαφυλάξουμε το πολυτιμότερο αγαθό που είναι η ανθρώπινη ζωή.
