Παίρνοντας αφορμή από το άνοιγμα των Σχολείων – ύστερα από τη δίμηνη υποχρεωτική σχολική αδράνεια – καλωσορίζω αφενός τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς στα «παλιά και γνώριμα λημέρια μας»και αφετέρου τους μαθητές μας.
Του Λεωνίδα Πυργάρη
Ως «καλωσόρισμα» λοιπόν και των μεν και των δε επιχειρώ τον νοηματικό προσδιορισμό των εννοιών «παιδεία» και «εκπαίδευση», των οποίων το περιεχόμενο πολλοί ταυτίζουν. Ωστόσο, όπως θα φανεί, υπάρχει νοηματική διαφοροποίηση ανάμεσα στις δύο έννοιες.
Παιδεία: η ανατροφή ενός ανθρώπου, οι αρχές ζωής και οι αξίες βάσει των οποίων αυτός πορεύεται, η πορεία από τα «σκοτάδια της ψυχής μας προς το φως», η πορεία από την άγνοια του εαυτού μας προς την αυτογνωσία. Το εργαλείο, δια του οποίου μπορεί ο άνθρωπος να προσεγγίσει την αυτογνωσία και να βελτιωθεί ηθικώς, είναι η «περιαγωγή». Περιαγωγή – κατά τον Πλάτωνα – είναι η μεταστροφή (η «στροφή 180 μοιρών»), η «αλλαγή πορείας», η αλλαγή ηθικού προσανατολισμού στον ανθρώπινο βίο: η πορεία από τα σκοτεινά σπήλαια της ψυχής προς το «Φως το Αληθινόν». Ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει την περιαγωγήν δια της φρονήσεως. Δηλαδή το εργαλείο για την περιαγωγή είναι το φρονείν
Και όποιος έχει τη δυνατότητα να περιαχθεί, δηλαδή να ξεφύγει από τα σκοτάδια του και να κατακτήσει το Φως, αυτός μόνον – κατά τον Πλάτωνα – δικαιούται να γίνει και πολιτικός. Μονάχα ο φιλόσοφος πρέπει να γίνεται πολιτικός ηγέτης, διότι μόνο αυτός διαθέτει ηθική. Και ως εκ τούτου ως ηθικό ον μπορεί να οδηγήσει και την υπόλοιπη κοινωνία στην ευδαιμονία. Και ευδαιμονία υπάρχει μονάχα όπου υπάρχει ηθική.
Η ευθύνη για την παιδεία ή την απαιδευσία ενός ανθρώπου – δηλαδή για τον ηθικό του εξευγενισμό ή για την ηθική του εκβαρβάρωση – ποιον βαραίνει; Τους άλλους ή τον ίδιον; Σίγουρα μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την ανατροφή ενός ανθρώπου έχει πρωτίστως το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο κανείς μεγαλώνει, αφού είναι γνωστό – κατά τη χιακή παροιμία – πως«εφτού που θα τσητήσει η κατσίκα θα τσητήσει τσαι το κατσικάτσι
Εκπαίδευση: εκπαίδευση είναι οι κάθε είδους γνώσεις τις οποίες αποκτά κανείς κατά τη διάρκεια της ζωής του. Π.χ. χειρισμός αυτοκινήτου, δίπλωμα εκμάθησης μιας ξένης γλώσσας, δίπλωμα πιάνου, πτυχίο μάγειρα, πτυχίο καπετάνιου, πτυχίο γιατρού, πτυχίο υδραυλικού κ.ο.κ. Η εκπαίδευση έχει λοιπόν σχέση με τις επιμέρους δεξιότητες που αποκτά κανείς ασχολούμενος επί μακρόν με κάποιο γνωστικό ή επαγγελματικό αντικείμενο. Ένας άνθρωπος κάλλιστα μπορεί να είναι σφόδρα εκπαιδευμένος και την ίδια στιγμή σφόδρα απαίδευτος (=ανάγωγος, αχρείος, ανήθικος). Όπως βέβαια μπορεί να συμβαίνει και το ακριβώς αντίθετο: κάποιος να είναι πεπαιδευμένος σφόδρα και την ίδια ώρα σφόδρα απαίδευτος και αμαθής!
Σχετικά παραδείγματα: κάποιος είναι κορυφαίος γιατρός στην ιατρική του ειδικότητα και είναι τόσο βαθύς γνώστης της επιστήμης του που «και νεκρούς ανασταίνει». Την ίδια στιγμή όμως αυτός ο ίδιος άνθρωπος είναι παραδόπιστος και ωμός εκβιαστής των ασθενών του: ζητά «φακελάκια» από τους ασθενείς προκειμένου να τους παρέχει τις ιατρικές του υπηρεσίες. Ένας τέτοιος άνθρωπος πώς θα χαρακτηρισθεί; Θα χαρακτηρισθεί μονάχα εκπαιδευμένος και όχι πεπαιδευμένος. Γιατί; Διότι είναι ο μέγιστος των επιστημόνων και ταυτόχρονα ο ελάχιστος των Ανθρώπων!!!
Άλλο παράδειγμα: κάποιος «πήρε των ομματιών του», δηλαδή εγκατέλειψε τα εγκόσμια και έγινε καλόγερος από πολύ μικρή ηλικία. Δεν πρόλαβε καν να φοιτήσει στο Γυμνάσιο. Οι όποιες γνώσεις μπόρεσε να λάβει υπήρξαν εντελώς αποσπασματικές και λειψές. Ένας τέτοιος άνθρωπος περιορισμένων μαθησιακών και γνωστικών οριζόντων σίγουρα χαρακτηρίζεται αμόρφωτος, αγράμματος και απαίδευτος. Όμως αυτός ο άνθρωπος, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών της ζωής του (=προσευχή, εσωτερική περισυλλογή, ενδοσκόπηση, αυτογνωσία), έχει φτάσει σε μέγιστα ύψη εσωτερικού φωτισμού. Έχει σημειώσει τεράστια ηθική πρόοδο λόγω της σκληρής «ψυχικής γυμναστικής» στην οποία υποχρέωνε τον εαυτό του, όλα αυτά τα χρόνια του εγκλεισμού του στο μοναστήρι. Αυτός ο άνθρωπος έχει προσεγγίσει, σε μεγάλο βαθμό, την ηθική ολοκλήρωση. Άραγε ένας τέτοιος άνθρωπος πώς θα χαρακτηρισθεί; Θα χαρακτηρισθεί πεπαιδευμένος, δηλαδή ηθικά τελειωμένος, παρότι έμεινε εκπαιδευτικά-σχολικά αγράμματος.
Κατανοήσατε – πιστεύω – τη διάκριση «παιδεία-εκπαίδευση». Παιδεία είναι ο ηθικός εξευγενισμός, η Ανθρωποποίηση του ανθρώπου, η απομάκρυνση του καθενός μας από την κτηνώδη φύση του, η εξομοίωσή μας με το Θεό. Παιδεία είναι το «ομοιούσθαι τινά θεώ». Αντίθετα, της εκπαίδευσης το περιεχόμενο είναι πιο «ρηχό»: και οι σκύλοι εκπαιδεύονται (άλλοι για να πιάνουν θηράματα, άλλοι για να φυλάνε πρόβατα, άλλοι για κυνομαχίες κ.ο.κ). Όμως μονάχα ο άνθρωπος, που κουβαλά το Θεό μέσα του από γεννησιμιού του, μπορεί να παιδευθεί – και όχι μονάχα να εκπαιδευθεί. Μονάχα ο άνθρωπος είναι αγώγιμο ον, πλάσμα δεκτικό ανατροφής και αγωγής. Αρκεί βέβαια τη θεϊκή σπίθα, που από την γέννησή του κουβαλά, να τη μετουσιώσει σε Θεό κι όχι σε Σατανά. Ο άνθρωπος έχει την ελευθερία επιλογής: μπορεί να διαλέξει ανάμεσα στην οδό της «Αρετής» και την οδό της «Κακίας», ανάμεσα στην «οδόν της Σωτηρίας» και την «οδόν της Απωλείας».
«Αἰτία ἑλομένῳ, θεὸς ἀναίτιο
Έρχομαι τώρα στον ρόλο των σχολείων. Τα σχολεία, σε κάθε Χώρα, ποιον άραγε στόχο υπηρετούν; Διακονούν την Παιδεία – με το περιεχόμενο που ήδη της δώσαμεπαραπάνω – ή την Εκπαίδευση; Οι μαθητές φοιτούν στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες με σκοπό να γίνουν εκπαιδευμένοι ή πεπαιδευμένοι; Αν και – θεωρητικά – σκοπός κάθε Εκπαιδευτικού Συστήματος είναι όχι μόνο η παροχή στους μαθητές γνωστικών εφοδίων αλλά κυρίως η παροχή ηθικών τοιούτων, δια των οποίων οι μαθητές ενηλικιούμενοι θα εξελιχθούν σε ηθικές και ακεραιωμένες
Φυσικά γι’ αυτή την κατάντια, γι’ αυτόν τον εκπεσμό της Παιδείας σε χρησιμοθηρική και χυδαίας αντίληψης«ανταλλακτική γνώση» δεν έχει ευθύνες μονάχα το λεγόμενο Εκπαιδευτικό Σύστημα. Οι ευθύνες βαραίνουν περισσότερο τη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία, η οποία έχει συγκεκριμένες «αξίες», όλες οικονομικού και «λογιστικού» περιεχομένου. Δυστυχώς, η περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα όλων των δυτικών κοινωνιών έχει ως αξιακό πρόταγμα, εδώ και πολλά χρόνια, τη θεοποίηση του χρήματος και τον υλικό εν γένει ευδαιμονισμό. Και το σχολείο, ως κοινωνικό υποσύνολο του υπερσυνόλου που λέγεται κοινωνία, δεν θα μπορούσε να έχει άλλη «τύχη».
Ωστόσο χρέος της Οργανωμένης Κρατικής Εκπαίδευσης – και κυρίως των δασκάλων που την υπηρετούν σε όλες τις βαθμίδες της – είναι να κυνηγούν το άπιαστο και ανέφικτο, να μετουσιώνουν την άχαρη Εκπα
Χίος: 10/5/2020