Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις στο Google NewsΑπό τα μοναδικά στην παγκόσμια βιβλιογραφία έργα της Βασιλικής Παναγιωτοπούλου, Διδάκτορος Λαογραφίας και της Κόρης της Μαρίας Βρουλίτη, Διδάκτορος Κλασσικής Φιλολογίας
Τα χρώματα καθρεφτίζουν τη ζωή. Η ζωή μας είναι το πραγματικό χρώμα μέσα στην απεραντοσύνη του σύμπαντος. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα με τη θαυματουργή συμβολική δύναμη των χρωμάτων στα έθιμα της λα ι κής λατρείας και με πολύχρωμες μαγικές τελετουργίες συνδυασμένες με τους νόμους της ομοιοπαθητικής μαγείας πως τα όμοια με τα όμοια θεραπεύονται, similia similibus curantur, ο ασύλληπτα ευρηματικός λαός μας παλεύει να υποτάξει τις υπερφυσικές δυνάμεις, να τις θέσει στην υπηρεσία του και να πετύχει τους πόθους και τα όνειρά του. Το φλογερό κόκκινο του έρωτα και του πόθου, της φωτιάς και του αίματος, της θυσίας και της Ανάστασης, το αντιφατικό άσπρο της ομορφιάς και της αγνότητας, του νυφικού και του σάβανου, το δαιμονικό μαύρο του θανάτου και της προστασίας, το κίτρινο, νεκρικό και αποτροπιαστικό, ευοίωνο και ελπιδοφόρο, το θαλερό πράσινο του σφρίγους και της αιώνιας νιότης, της ζωής και της θαλερότητας, το σαγηνευτικό γαλάζιο της απεραντοσύνης και της ξεχωριστής ωραιότητας, το μεγαλόπρεπο χρυσό, το πολύτιμο αργυρό και οι μαγικοί συνδυασμοί τους εκφράζουν τον πακτωλό των συναισθημάτων της ελληνικής ψυχής και τους θησαυρούς του ελληνικού πνεύματος!
Ο Μάης, Κερασάρης, Λούλουδος, Πράσινος, Πενταδείλινος οφείλει κατά τον Πλούταρχο το όνομά του στη Μαία, την ωραιοτάτη κόρη του Άτλαντα, Μητέρα του θεού Ερμή, στην οποία ήταν αφιερωμένος. Σύμφωνα με τον Οβίδιο το όνομα του Μάη προέρχεται από το maiestas που σημαίνει μεγαλοπρέπεια ή συνδέεται με την έννοια του magis, δηλαδή περισσότερο, γιατί τον Μάη μεγαλώνουν τα φυτά.
Επειδή το όνομα του Μάη είναι ομόηχο με τα μάγια, ο λαός μας προσέχει ιδιαίτερα κάθε του ενέργεια περιβάλλοντάς τον με πλήθος προλήψεων και δοξασιών. Αυτή η άποψη ενισχύεται από το γεγονός της τέλεσης από τους Ρωμαίους αυτόν τον μήνα γιορτών προς τιμήν των νεκρών που τις έλεγαν Lemouria.
Η Πρωτομαγιά για τον λαό μας είναι η τελική νίκη του καλοκαιριού κατά του χειμώνα και ο θρίαμβος της ζωής πάνω στον θάνατο!
Χιλιοτραγουδισμένος είναι ο μήνας Μάης από τον λαό μας στις παραδοσιακές κοινωνίες που καθρεφτίζει στα τραγούδια του με σύμβολα τα λουλουδισμένα συναισθήματα της ελληνικής ψυχής συνταιριάζοντας αρμονικά την ομορφιά της κόρης με τη λεβεντιά του παλληκαριού που θα σμίξουν σε ευτυχισμένο γάμο με στέφανα πλεγμένα από ανθισμένο κλήμα που κάνει άσπρα σταφύλια για να είναι η ζωή του ζευγαριού λαμπρή και από κλήμα καρπερό για να καμαρώσουν παιδιά!
Εμπήκε ο Μάης, εμπήκε ο Μάης, εμπήκε ο Μάης μήνας!
Ο Μάης με τα τριαντάφυλλα κι ο Απρίλης με τα ρόδα!
Μάη μου, Μάη δροσερέ κι Απρίλη λουλουδάτε,
Απρίλη ροδοφόρετε, Μάη μου κανακάρη,
Όλον τον κόσμο γιόμισες μ’ άνθη και με λουλούδια
και μένα με περίπλεξες στης κόρης τις αγκάλες!
Για μήνυσέ μου λυγερή, για μήνυσέ μου κόρη
να δώσω τον χαιρετισμό τώρα που ανθούν οι κάμποι
Στέφανα να μας πλέξουνε με τ’ ανθισμένο κλήμα!
Να στρώσουνε την κλίνη μας με της μυρτιάς τα άνθη!
Να πέφτουν τ΄άνθη επάνω σου, τα ρόδα στο κορμί σου!
Τα κόκκινα γαρύφαλλα στον κάτασπρο λαιμό σου!
Στις πλημμυρισμένες από χρώματα γιορτές του Μάη στις παραδοσιακές κοινωνίες ο λαός μας συνδυάζοντας αρχαίες και χριστιανικές αντιλήψεις προκαταλαμβάνει ευνο ι κά τις δυνάμεις της φύσης για να εξασφαλίσει, την υγεία του, την ευφορία της γης, την ευτυχία του.
Το κόκκινο χρώμα κυριαρχεί στο έθιμο του Ζαφείρη που έχει τις ρίζες του στα Αδώνια, λατρευτικές γιορτές των αρχαίων προς τιμήν του ωραιότατου Άδωνι που ετελούντο στην Αθήνα την Άνοιξη ή το καλοκαίρι, όπως αναφέρουν ο Θουκυδίδης και ο Πλούταρχος, και σκοπό είχαν την επίτευξη πλούσιας σοδειάς.
Ο Άδωνις, νέος εκπάγλου ομορφιάς, που τον ερωτεύτηκε παράφορα η θεά Αφροδίτη, ήταν γιός της τιμωρημένης από την Αφροδίτη Σμύρνας ή Μύρρας, κόρης του βασιλιά των Ασσυρίων Θείαντος, η οποία ικέτευσε τους θεούς να την σώσουν από την οργή του πατέρα της και τη μεταμόρφωσαν στο ομώνυμο δέντρο που μετά από εννιά μήνες άνοιξε και γεννήθηκε ωραιότατο βρέφος, ο Άδωνις, τον οποίο η Αφροδίτη παρέδωσε μέσα σε καλάθι στη θεά του Άδη Περσεφόνη να τον φυλάξει μέχρι την ενηλικίωσή του.
Η άρνηση της Περσεφόνης να παραδώσει τον ωραιότατο Άδωνι στην Αφροδίτη μόλις ενηλικιώθηκε, διευθετήθηκε από τον Δία που αποφάσισε να μένει ο Άδωνις τέσσερις μήνες με την Περσεφόνη, τέσσερις με την Αφροδίτη και τους άλλους τέσσερις όπου ο ίδιος ήθελε. Ο Άδωνις ανταποκρινόμενος στον παράφορο έρωτα της Αφροδίτης έμενε και τους ελεύθερους μήνες του μαζί της και με τη συντροφιά της περιπλανιόταν στα δάση και κυνηγούσε. Μια μέρα χτύπησε με το ακόντιό του αγριόχοιρο, ο οποίος του επιτέθηκε πληγώνοντάς τον θανάσιμα. Ακούγοντας τις σπαραχτικές κραυγές του έτρεξε η Αφροδίτη χωρίς σανδάλια, μάτωσαν τα πόδια της και το αίμα της πλημμύρισε τα τριαντάφυλλα που βάφτηκαν κόκκινα, ενώ μέχρι τότε ήταν λευκά. Δε μπόρεσε να σώσει τον αγαπημένο της Άδωνι από το αίμα και τα δάκρυα του οποίου βλάστησαν τότε οι κατακόκκινες παπαρούνες. Η Αφροδίτη ξάπλωσε το ωραιότατο αλαβάστρινο κορμί του Άδωνι που ψυχορραγούσε πάνω σε μαρούλια, τα οποία από τότε χρησιμοποιούνται σαν αντιφάρμακο, σαν αντίδοτο δηλαδή για τη γιατρειά από τον πόνο του έρωτα.
Η λατρεία του λαού μας για τη ζωή και την ομορφιά, την οποία αντιπροσώπευε ο ωραιότατος Άδωνις, και η πίστη του πως η αγάπη νικάει τον θάνατο έπλασε και άλλες παραδόσεις σύμφωνα με τις οποίες μεγάλος θρήνος συγκλόνισε τη γη, όταν διαδόθηκε η είδηση του θανάτου του. Η Αφροδίτη γιάτρεψε τις πληγές του αγαπημένου της και τον ανάστησε. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος κατά τις τελετές προς τιμήν του Αδώνιδος που διαρκούσαν και ολόκληρη εβδομάδα οι αρχαίοι μετά τους θρήνους για τον θάνατό του γιόρταζαν και την Ανάστασή του με θυσίες αγριόχοιρων, πανηγυρισμούς και διασκεδάσεις, των οποίων ακριβώς τις ίδιες επιβιώσεις στην αέναη ροή του χρόνου συνεχίζονται και σήμερα στα Πρωτομαγιάτικα έθιμα του Ζαφείρη.
Στο Ζαγόρι της Ηπείρου την Πρωτομαγιά συναντάμε το έθιμο του Ζαφείρη με τον εικονικό θάνατο και την Ανάσταση ενός νέου, επιβίωση του αρχαίου Άδωνι, που συμβολίζει τη νίκη του καλοκαιριού κατά του χειμώνα. Το Μαγιόπουλο, ένας νέος, ξαπλώνει στο χλωρό χορτάρι παριστάνοντας τον νεκρό, τα κορίτσια τον στολίζουν με κόκκινες παπαρούνες και πράσινα κλαριά και καθώς τον μοιρολογούν γοερά φωνάζοντάς του:
Πού να σειστείς, να λυγιστείς, να σύρεις τη λεβεντιά σου! Ξεσφάλισε τα μάτια σου, σήκω, Ζαφείρη σήκω! Αυτός νεκρανασταίνεται και αρχίζει να τις κυνηγάει στα χωράφια συμβολίζοντας την Ανάσταση της φύσης και τη νίκη της ζωής πάνω στον θάνατο.
Το έθιμο του Ζαφείρη με το όνομα Φουσκοδέντρι γιορτάζουν την Πρωτομαγιά στην Καστανιά Στυμφαλίας. Μια ομάδα παιδιών διαλέγει ένα κορίτσι ή αγόρι για να παραστήσει το νεκρανασταινόμενο Φουσκοδέντρι. Σε ξέφωτο κάτω από μεγάλα δέντρα σχηματίζουν με σωρό χώματος βάση τύμβου, τάφου νεκρικού, πάνω στον οποίο ξαπλώνει το Φουσκοδέντρι παριστάνοντας τον νεκρό. Τα κορίτσια το στολίζουν με λουλούδια και πράσινα κλαριά, βάζουν γύρω του φιδόχορτα σαν λαμπάδες και το μοιρολογούν. Το Φουσκοδέντρι ξαφνικά ανασταίνεται και ανθοστεφανωμένο με κόκκινες παπαρούνες πρωταγωνιστεί σε χορό μαζί με τα κορίτσια γύρω απ’ το εικονικό μνήμα. Με τις κόκκινες παπαρούνες και τα κλαριά φτιάχνουν μαγιοστέφανα πιστεύοντας ότι, όπως ανασταίνεται το Φουσκοδέντρι, με τον ίδιο τρόπο θα αναστηθεί στα δέντρα του χωριού η φουσκοδεντριά.
Την Πρωτομαγιά οι ζευγάδες της Κω ξεκινώντας για τον θερισμό φοράνε στο αυτί κόκκινη παπαρούνα, κόκκινο γαρύφαλλο ή κόκκινο τριαντάφυλλο που το λένε μοσχοκάρφι. Στην πόρτα τους κρεμάνε στεφάνι με κόκκινες παπαρούνες, κίτρινες και άσπρες μαργαρίτες.
Στην Εύβοια την Πρωτομαγιά απλώνουν στα κάγκελα του χαγιατιού ή στα παράθυρά τους κόκκινες παπαρούνες, κόκκινα κιλίμια ή κόκκινα πανιά. Ποτέ δεν απλώνουν την Πρωτομαγιά ασπρόρουχα, γιατί πιστεύουν πως λόγω του άσπρου χρώματός τους προκαλούν χαλάζι.
Τώρα είναι Μάης και δροσιά, τώρα είναι καλοκαίρι!
Τραγουδούν οι γυναίκες και τα κορίτσια στα χωριά που νύχτα ακόμη τρέχουν στη φύση και κυλιούνται μέσα στα καταπράσινα χορτάρια, τα σπαρτά και τα κριθάρια για να διατηρήσουν τη θαλερότητα και τη φρεσκάδα τους όλο το χρόνο! Για να΄ναι ροδοκόκκινες όλο τον χρόνο χα ι δεύουν το πρόσωπό τους με κόκκινες παπαρούνες και για να είναι δροσερές ραίνουν το πρόσωπό τους με δροσιά από τα στάχυα!
Μάη μ΄Μάη μ’ Χρυσομάη μ’ τι μας άργησες και δε φάνηκες να μας φέρεις τα λουλούδια και την Άνοιξη!
Τραγουδούν κορίτσια και αγόρια χορεύοντας τρελό χορό στις μυρωμένες πλαγιές τ’ Άη –Χριστόφορου της Σιάτιστας. Την ομορφιά της φύσης φέρνουν στο σπίτι τους πλέκοντας στεφάνια με πολύχρωμα λουλούδια που κρεμούν στις πόρτες των σπιτιών τους.
Οι αγρότες θέλοντας να εξασφαλίσουν από τη Μάνα Γη τη βλάστηση και την πλούσια καρποφορία των χωραφιών τους φτιάχνουν στεφάνια όχι με λουλούδια, αλλά με λογής – λογής πρασινάδες και καρπούς.
Πολλά άλλα έθιμα της Πρωτομαγιάς ξεκινούν απ’ την αντίληψη ότι ο Μάης όλα τα ανανεώνει! Μια νέα ζωή αρχίζει την Πρωτομαγιά για τους ανθρώπους, όπως και για τη φύση. Γι’ αυτό όλα στο σπίτι πρέπει να ανανεωθούν. Την παραμονή της Πρωτομαγιάς το βράδυ αδειάζουν όλα τ’ αγγειά, δεν αφήνουν στάλα νερό μέσα και τα γεμίζουν την Πρωτομαγιά.
Στα παράλια μέρη πολύ πρωί, άβγαλτος ο ήλιος τα κορίτσια πάνε με τις στάμνες στο γιαλό, τις γεμίζουν με θαλασσινό νερό και το φέρνουν στο σπίτι. Μαζί φέρνουν και μια πέτρα πράσινη από τα βρύα που παίρνουν απ’ την ακροθαλασσιά για ευτυχία. Με το θαλασσινό νερό ραντίζουν όλο το σπίτι, όπως με τον αγιασμό στην πρωτάγιαση βουτώντας στο νερό πράσινο κλαδί ελιάς ραντίζουν το σπίτι και τα κεφάλια των παιδιών τους. Το χλωρό κλαρί είναι σύμβολο της γονιμότητας και την κρυμμένη μέσα του δύναμη θέλει ο λαός μας να μεταδώσει σε κάθε πλάσμα που γεννάει και καρποφορεί. Γι’ αυτό χτυπούν απαλά τις γυναίκες στην πλάτη με πρασινάδες και χλωρά κλαριά, γι’ αυτό οι Πόντιοι την Πρωτομαγιά βγάζοντας τα ζώα απ’ το μαντρί τα οδηγούν στη βοσκή με τρία χλωρά κλαριά αγριοτριανταφυλλιάς, λεφτοκαριάς και άγριου θάμνου για να μην αρρωσταίνουν και για να γεννάνε εύκολα και καθώς τα χτυπούν ελαφρά με τα πράσινα κλαριά λένε: χίλια κεφάλια, χίλια κεφάλια, για να πολλαπλασιαστούν. Στη συνείδηση του λαού μας είναι ασύλληπτα καταλυτική η δύναμη της ευχής!
Στην Αγιάσο της Λέσβου πιστεύοντας στη μαγική δύναμη της Πρωτομαγιάς σχηματίζουν σταυρούς με μέλι στο ανώφλι της πόρτας για να περνάνε οι γαμπροί και να κολλάνε!
Στη Σέριφο κρεμάνε στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια, τσουκνίδα για τους εχθρούς, σκόρδο ολόκληρο για το μάτι και κορφές από κριθάρι. Στη Σύμη κρεμάνε ματσάκι από πράσινο κλαρί ελιάς, αγκάθι και φύλλο μαύρης συκιάς, το μαύρο χρώμα αποτρέπει τις κακοποιές δυνάμεις. Στα χωριά της Πυλίας κρεμάνε απ’ τα παράθυρα κόκκινες παπαρούνες, μποτσίκια και σκόρδα για το μάτι.
Τις ατομικές μαγικές ενέργειες της Πρωτομαγιάς ενισχύουν πράξεις ομαδικές που αποβλέπουν στον ίδιο σκοπό, να φέρουν δηλαδή την ευλογία του Μαγιού από την καταπράσινη φύση μέσα στο χωριό και στα σπίτια τους. Στην Πάργα απ’ το πρωί της Πρωτομαγιάς τα παιδιά γυρίζουν στα σπίτια στεφανωμένα με κόκκινες παπαρούνες και κρατώντας μεγάλα καταπράσινα λουλουδισμένα κλαριά δέντρων αειθαλών, πορτοκαλιάς ή νερατζιάς τραγουδούν τον Μάη.
Στην Κέρκυρα φτιάχνουν το μαγιόξυλο κόβοντας κορμό τρυφερού κυπαρισσιού, ίσιου και φουντωτού. Το σκεπάζουν με κόκκινες παπαρούνες, κίτρινες μαργαρίτες και πολύχρωμα λουλούδια, στα κλαριά του δένουν πολύχρωμα μεταξωτά μαντήλια, κόκκινα ζουνάρια και χρωματιστές κορδέλες και το στολίζουν μ’ ένα στεφάνι απ’ το οποίο κρεμούν φρούτα και πράσινα χορταρικά. Μ’ αυτό το μαγιόξυλο οι νέοι εργάτες ντυμένοι γιορτινά με κάτασπρα παντελόνια και άσπρα πουκάμισα, με κόκκινα ζουνάρια και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό τριγυρίζουν στην πόλη τραγουδώντας τον Μάη με τη συνοδεία ντεφιού και ατσαλένιου τρίγωνου.
Σε χωριά της Αρκαδίας παιδιά και γέροντες γίνονται Μάηδες σκεπάζοντας τα πρόσωπα, τα κεφάλια και τα κορμιά τους με κόκκινες παπαρούνες, μαγιάτικα λουλούδια και κρατώντας βάγια και πράσινα κλαριά καρυδιάς γυρίζουν στα σπίτια και στα μαγαζιά χτυπώντας με θόρυβο κουδούνια που αποτρέπουν τις κακοποιές δυνάμεις, τραγουδώντας και χορεύοντας.
Στο Ξηροχώρι της Εύβοιας με το έθιμο του Πιπερού εκφράζουν την παράκλησή τους για βροχή. Η Πιπεριά, χωρικός ντυμένος σε όλο του το σώμα με πολύχρωμα λουλούδια και καταπράσινα κλαριά ελιάς, καρυδιάς και αειθαλών δέντρων, με λουλουδένιο στεφάνι από κόκκινες παπαρούνες στο κεφάλι και ένα μεγάλο κουδούνι κρεμασμένο στο στήθος του γυρίζει από σπίτι σε σπίτι και χορεύει μαζί με πέντε- έξι άντρες που τον συνοδεύουν τραγουδώντας:
Πιπεριά, γλυκειά ροδιά, γρήγορα στον Άη-Λια
Κι Άη-Λιάς στον ουρανό για να βρέξει ο Θιός νερό
Για τα στάρια, τα κριθάρια, του φτωχού τα παρασπόρια!
Κάθε στάχυ και πινάκι και χερόβολο δεμάτι!
Γούρνες, γούρνες το κρασί, αυλάκι, αυλάκι το νερό!
Πιπερός με το τσαπί να στομώσει το νερό!
Ενώ τραγουδούν, ο Πιπερός παριστάνοντας τη δύναμη της βλάστησης σκάβει ελαφρά τη γη και τον βρέχουν με νερό για να προκαλέσουν ομοιοπαθητικά τη βροχή που χρειάζεται η περιοχή για τη βλάστηση των φυτών.
Την Πρωτομαγιά στα χωριά της Πελοποννήσου τα ανύπαντρα κορίτσια φυτεύουν βασιλικό και αδημονούν με την γοητεία της προσμονής πως, αν ανθίσει τη μέρα των Φώτων, θα παντρευτούν αυτή τη χρονιά.
Τα κορίτσια μελώνουν τις βρύσες των χωριών λέγοντας: όπως τρέχει το νεράκι σου βρυσούλα μου, να τρέχουν και τα καλά στη ζωή μας!
Στα έθιμα της Πρωτομαγιάς θαυμάζουμε την ευρηματικότητα των συμβόλων σε κάθε λέξη και τελετουργία του υπέροχου λαού μας και τη δύναμη της πίστης του ότι με μαγικό τρόπο τα χρώματα της ψυχής του που καθρεφτίζονται στα έθιμα και στα μονα-δικά μας δημοτικά τραγούδια θα πραγματοποιήσουν τους πόθους και τα όνειρά του!
Υποκλινόμαστε στο μεγαλείο της λαχτάρας του λαού μας για αιώνια νιότη, χαρά, ομορφιά! Δεν διανοείται ο δυναμικός ελληνικός λαός πως ο χρόνος σε ευθύγραμμη πορεία σαν ένα ποτάμι θα τον οδηγήσει σε μαρασμό, παρακμή, θάνατο. Θέλει τον χρόνο κάθε Πρωτομαγιά να του χαρίζει μια καινούργια ζωή, να παραμένει νέος , ωραίος, ακμαίος, θαλερός, σφριγηλός, με χρώματα ευτυχίας πλημμυρισμένος και με τις τόσο συμβολικές κόκκινες παπαρούνες του υπέροχου απάντων ωραιότατου Άδωνι, μοναδικού ινδάλματος της Ομορφιάς από την αρχαιότητα ως σήμερα, στεφανωμένος!
Στα Παραδεισένια Περιβόλια της Μεγαλόπολης του νομού Αρκαδίας, όπου ζήσαμε τα πλημμυρισμένα από αγάπη, χρώματα, ομορφιά, λουλούδια και τραγούδια ευτυχισμένα παιδικά μας χρόνια, τον πόθο τους αυτό οι μερακλήδες του χωριού εκφράζουν την Πρωτομαγιά και σε όλες τις ωραίες γιορτές τραγουδώντας και χορεύοντας το εμβληματικό και ασύλληπτα δυνατό τραγούδι – ύμνο και μήνυμα αισιοδοξίας για την παπαρούνα την κόκκινη με το χρώμα το μαγικό, το φλογερό, το πιο ερεθιστικό στο ανθρώπινο μάτι, σύμβολο πόθου, πάθους γλυκασμού και έρωτα παντοτινού!
Παπαρούνα φουντωτή, φουντωτή και κόκκινη!
Χάρισέ μου τ’ άνθη σου, το ρο ι δοκοκκινάδι σου!
Να κατέβω στο γιαλό, να λουστώ, να χτενιστώ,
Να μαράνω πέντε νιούς κι άλλους δυο γραμματικούς!
Να μαράνω κι ένα νιό πού’ ρχεται απ’ το σχολειό!
Ολόψυχα σας ευχόμαστε Λαμπρή Πρωτομαγιά!
Η ζωή σας να είναι Απρίλης με τριαντάφυλλα
και Μάης με τα ρόδα!
Με την απέραντη αγάπη μας!
Βασιλική και Μαρία.
